در کشور ما از نظر نگهداری حساب دو نوع مالیات مستقیم و مالیات غیرمستقیم تعریف شده است.
مالیات مستقیم که به واسطه تسلیم یا عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی وصول می گردد، امکان نگهداری حساب و اطلاعات مالی قبل از وصول وجود دارد.
اما مالیات غیرمستقیم به سبب ماهیتی که از آن برخوردار است امکان نگهداری حساب و اطلاعات مالی آنها پیش از وصول وجود ندارد.
به این مهم توجه داشته باشید که مالیات مستقیم مهم ترین منبع درآمدی دولت محسوب می شود که جهت وصول آن از زمان اظهار تا وصول، فرایندی طولانی تعریف گردیده است که به شرح ذیل می باشد:
۱_ تسلیم اظهارنامه مالیاتی :
در ق.م.م ایران مبنا بر خود اظهاری قرار گرفته است.
با توجه به این مهم ابراز درآمد مشمول مالیات و تعیین میزان مالیات متعلق در موعد مقرر شده به عهده مودی می باشد.
دقت داشته باشید که عدم تسلیم به موقع اظهارنامه منجر به محرومیت مودی از معافیت های مالیاتی پیش بینی شده و پرداخت جریمه می گردد.
۲_ تشخیص مالیات:
در مقابل مسئولیت شناسایی و تشخیص درآمد مشمول مالیات و مطالبه و وصول آن به سازمان امور مالیاتی کشور محول گردیده است.
در نتیجه سازمان امور مالیاتی موظف می باشد اظهارنامه مودیان مالیات بر درآمد را حداکثر تا ۱ سال بعد از تاریخ انقضای مهلت مقرر جهت تسلیم اظهارنامه، رسیدگی کند.
اگر تا این تاریخ و یا ۳ ماه بعد از انقضای ۱ سال گفته شده، برگ تشخیص درآمد را به مودی ابلاغ نکند، اظهارنامه مودی قطعی تلقی می گردد
۳_توافق با مدیر امور مالیاتی :
بعد از ابلاغ مربوط به برگ تشخیص مالیات به مودی، او در صورت نیاز می تواند ظرف ۳۰ روز بعد از تاریخ ابلاغ برگ تشخیص به سازمان امور مالیاتی مراجعه و با ارائه کردن اسناد و مدارک، به شکل کتبی درخواست رسیدگی مجدد کند.
اداره امور مالیاتی باید نهایتاً ظرف ۳۰ روز بعد از تاریخ مراجعه نمودن مودی و بررسی کردن درخواست او نتیجه رد یا قبول را در برگ تشخیص درج کند.
۴_ حل اختلاف مالیاتی :
در شرایطی که مودی با سازمان امور مالیاتی در خصوص مالیات تشخیصی به توافق نرسید باشد، پرونده مالیاتی به هیأت حل اختلاف مالیاتی ارجاع داده خواهد شد.
دقت داشته باشید که رأی این هیأت قطعی بوده و لازم الاجرا می باشد.
در شرایطی که مودی یا سازمان امور مالیاتی نسبت به رأی هیات حل اختلاف مالیاتی معترض باشند، این امکان را دارند تا ظرف مدت ۳۰ روز از تاریخ ابلاغ رأی با اعلام دلایل کافی درخواست نقض رأی و تجدید رسیدگی نمایند.
۵_قطعی شدن مالیات:
در آخر پس از مراحل گفته شده در بالا، مقدار مالیات اندازه گیری شده که به توافق مودی و اداره امور مالیاتی رسیده است، قطعی شده و برای انعکاس اطلاعات به مطالبات مالیاتی مورد استفاده قرار خواهند گرفت.
لازم به ذکر می باشد که مقدار مالیات قطعی شده مودیان، قابل اعتراض بوده و در صورت پیگیری از طریق مراجع تعیین شده توسط قانون می توان مقدار مالیات را مورد رسیدگی مجدد قرار داد.
۶_وصول مالیات :
مرحله وصول مالیات با پرداخت کردن وجه نقد مالیات به حساب سازمان امور مالیاتی و یا دریافت چک یا سفته از مودی و واگذاری آن به بانک ذیربط انجام می گردد.
۷_عملیات اجرایی :
در نهایت مودی مکلف است تا ظرف ده روز بعد از تاریخ ابلاغ برگ قطعی، مالیات قطعی شده خود را پرداخت کند.
در غیر این صورت، سازمان امور مالیاتی به موجب برگ اجرایی به او ابلاغ می کند تا ظرف مدت ۱ ماه از تاریخ ابلاغ برای پرداخت کلیه بدهی های خود اقدام کند.
اگر در زمان این یک ماه نیز مودی جهت پرداخت مالیات خود اقدام نکرده باشد، با صدور دستور توقیف واحد اجرائیات اداره امور مالیاتی، به اندازه بدهی مودی یعنی همان اصل و جرائم متعلق و ده درصد بدهی، از اموال منقول و غیرمنقول مودی توقیف خواهد شد.
دقت کنید که اداره مالیات بعد از توقیف کردن اموال مودی از طریق فروش آنها، مقدار مبلغ مالیات قطعی شده مودی را برداشته و مازاد آن را به مودی مسترد می نماید.
۸_ شکایت :
برخی مواقع این امکان وجود دارد که مودی یا اداره امور مالیاتی نسبت به رای هیأت حل اختلاف مالیاتی اعتراض داشته باشند.
در شرایط این چنینی این امکان وجود دارد که ظرف ۳۰ روز به شورای عالی مالیات شکایت کنند.
پرونده بدست کارشناسان این شورا مورد بررسی قرار گرفته و در صورت تشخیص قابل طرح بودن پرونده، آن را به رئیس شورای عالی مالیاتی تسلیم می نمایند.
سپس در مرحله بعد، پرونده به یکی از شعب ارجاع داده می شود و به واسطه نظرسنجی اعضا برای پرونده تصمیم گیری می نماید. در صورت نقض رأی هیات حل اختلاف لازم می باشد که پرونده مودی در هیأت حل اختلاف دیگری مجدداً بررسی بشود.