آشنایی با انواع مرخصی در قانون کار جمهوری اسلامی ایران
در قانون کار ایران، مرخصی‌ها انواع مختلفی دارند که هر کدام شرایط و مقررات خاص خود را دارند.
آگاهی از این مرخصی‌ها برای کارمندان، کارفرمایان و حسابداران بسیار ضروری است، زیرا هم به حفظ حقوق قانونی افراد کمک می‌کند و هم از بروز تخلفات اداری جلوگیری می‌نماید.
در ادامه، به معرفی انواع مرخصی در قانون کار جمهوری اسلامی ایران و توضیح مختصر درباره هرکدام می‌پردازیم:
۱. مرخصی استحقاقی
- تعریف: مرخصی با حقوقی که هر کارمند به‌صورت ماهانه و سالانه از آن بهره‌مند می‌شود.
- تعداد: ۲.۵ روز در ماه، معادل ۳۰ روز در سال.
- نکته: حداکثر ۹ روز قابل انتقال به سال بعد است.
۲. مرخصی استعلاجی
- تعریف: مرخصی به دلیل بیماری یا مشکلات پزشکی.
- شرایط: ارائه گواهی پزشکی الزامی است.
- محدودیت: تا ۳ روز بدون تأیید کمیسیون پزشکی مجاز است.
۳. مرخصی ازدواج
- تعریف: مرخصی برای ازدواج رسمی کارمند.
- مدت زمان: معمولاً ۳ روز با حقوق.
- مدارک: ارائه عقدنامه یا گواهی ازدواج الزامی است.
۴. مرخصی فوت بستگان درجه یک
- تعریف: مرخصی برای فوت پدر، مادر، همسر یا فرزند.
- مدت زمان: ۳ روز با حقوق.
- نکته: بستگان درجه دو و سه شامل این مرخصی نمی‌شوند.
۵. مرخصی ساعتی
- تعریف: استفاده از مرخصی به‌صورت ساعتی برای انجام امور شخصی کوتاه‌مدت.
- محدودیت: معمولاً معادل ۸ ساعت = ۱ روز مرخصی روزانه محسوب می‌شود.
۶. مرخصی بین تعطیلی
- تعریف: مرخصی در روزهایی که بین دو تعطیلی رسمی قرار دارد.
- شرایط: با موافقت مدیریت یا مسئول منابع انسانی ممکن است به مرخصی تبدیل شود.
۷. مرخصی زایمان
- ویژه: بانوان شاغل
- مدت زمان: ۹ ماه طبق اصلاحیه قانون کار
- قانون بیمه: مشمول دریافت حقوق از تأمین اجتماعی در این مدت
۸. مرخصی حج
- تعریف: مرخصی جهت انجام فریضه حج تمتع یا عمره
- محدودیت: فقط یک بار در طول دوره خدمت
- مدت زمان: معمولاً تا یک ماه
۹. مرخصی بدون حقوق
- تعریف: مرخصی بلندمدت بدون دریافت حقوق
- شرایط: نیازمند تأیید مدیریت و در برخی موارد موافقت وزارت کار
مرخصی بدون حقوق در قانون کار و تأمین اجتماعی
بر اساس ماده ۱۶ قانون کار ایران، کارگر می‌تواند با موافقت کارفرما از مرخصی بدون حقوق استفاده کند.
در طول این مدت، قرارداد کار به حالت تعلیق درمی‌آید و پس از پایان مرخصی، کارگر باید به شغل قبلی خود بازگردد.
حداکثر مدت مرخصی بدون حقوق
- سقف مرخصی بدون حقوق برای کارگران دو سال است.
- اگر مرخصی به‌دلایل تحصیلی باشد، این مدت قابل تمدید برای دو سال دیگر است.
- در برخی مقررات داخلی ادارات، حداکثر مدت استفاده از مرخصی بدون حقوق برای کارکنان در یک سال، تا یک ماه در نظر گرفته شده، که البته نیاز به تأیید مدیر مربوطه دارد.
موارد استفاده از مرخصی بدون حقوق
مرخصی بدون حقوق معمولاً برای شرایط خاص و ضروری به کار می‌رود که کارگر یا کارمند امکان استفاده از مرخصی استحقاقی ندارد.
از جمله موارد رایج برای استفاده از این نوع مرخصی عبارتند از:
- ادامه تحصیل
- سفرهای طولانی مدت
- رسیدگی به امور خانوادگی یا شخصی
- تغییر شغل یا شرکت در دوره‌های آزمایشی شغل جدید
شرایط دریافت مرخصی بدون حقوق
برای دریافت این مرخصی، ارائه درخواست کتبی از سوی کارگر و موافقت رسمی کارفرما الزامی است.
در صورت موافقت، قرارداد به حالت تعلیق درآمده و پس از اتمام مدت تعیین‌شده، فرد حق بازگشت به شغل قبلی خود را دارد.
۱۰. مرخصی پاس شیر (مرخصی شیردهی)
- ویژه: مادران شاغل دارای نوزاد
- تعریف: روزانه ۱ ساعت مرخصی برای شیر دادن به فرزند تا دو سالگی کودک
- مبنای قانونی: تصویب‌نامه هیئت وزیران
تعریف مرخصی استفاده‌نشده و پرداخت پول آن
بر اساس ماده ۶۶ قانون کار، هر کارگر در طول سال حق استفاده از مرخصی استحقاقی خود را دارد.
با این حال، اگر کارگر در پایان سال موفق به استفاده از تمامی مرخصی خود نشود، تنها تا سقف ۹ روز از مرخصی استحقاقی سالانه را می‌تواند به سال بعد منتقل کند.
مابقی روزهای استفاده‌نشده باید به‌صورت مالی و بر اساس حقوق روزانه کارگر محاسبه و به او پرداخت شود.
در شرکت‌های خصوصی معمولاً این مبلغ هم‌زمان با پرداخت عیدی پایان سال، و بر اساس فرمول محاسبه عیدی، همراه با سایر مزایا و پاداش‌ها به کارمند پرداخت می‌شود.
برای کارکنان دولت، بر اساس قانون مدیریت خدمات کشوری، امکان ذخیره مرخصی تا سقف ۱۵ روز در سال وجود دارد.
این مرخصی‌های ذخیره‌شده می‌توانند در آینده استفاده شوند یا در زمان بازنشستگی، بازخرید شوند.
اهمیت مرخصی برای کارکنان و کارفرمایان
مرخصی نه‌تنها یکی از حقوق قانونی کارگران و کارکنان است، بلکه نقش مهمی در افزایش بهره‌وری و روحیه کاری ایفا می‌کند.
حمایت کارفرمایان از استفاده به‌موقع مرخصی، می‌تواند به کاهش فرسودگی شغلی، افزایش رضایت شغلی و ارتقای عملکرد سازمانی منجر شود.
استفاده هوشمندانه از مرخصی، فرصتی برای تجدید قوا و افزایش خلاقیت در محیط کار فراهم می‌سازد و می‌تواند نوعی مکانیزم تشویقی مؤثر برای حفظ انگیزه کارمندان نیز باشد.
شرایط و نکات مهم مرخصی پاس شیر:
- این مرخصی تا سن دو سالگی کودک قابل استفاده است.
- حقوق این مدت پرداخت می‌شود و به عنوان مرخصی بدون حقوق یا مرخصی استحقاقی محسوب نمی‌شود.
- کارفرما موظف به ایجاد شرایط لازم برای استفاده مادر از این مرخصی است.
- در مواردی که امکان حضور کودک در محل کار وجود ندارد، مادر می‌تواند محل کار را ترک کرده و بازگردد.
جمع‌بندی نهایی انواع مرخصی‌ها در قانون کار ایران:
| نوع مرخصی | مدت و شرایط | حقوق و بیمه | نکات مهم |
|---|---|---|---|
| مرخصی استحقاقی | ۲۶ روز در سال (۲.۵ روز در ماه) | دارد | تعطیلات رسمی بین مرخصی محاسبه نمی‌شود. |
| مرخصی استعلاجی | بستگی به تشخیص پزشک تأمین اجتماعی دارد | توسط تأمین اجتماعی پرداخت می‌شود | جزء سوابق بیمه و بازنشستگی است. |
| مرخصی ساعتی | بسته به مقررات کارگاه | دارد | از مرخصی استحقاقی کسر می‌شود. |
| مرخصی ازدواج و فوت اقوام درجه یک | ۳ روز | دارد | قابل انتقال به روزهای دیگر نیست. |
| مرخصی بین تعطیلی | به اختیار کارمند | دارد | از مرخصی استحقاقی کسر می‌شود. |
| مرخصی زایمان | ۶ یا ۹ ماه (بسته به نوع بیمه) | دارد، توسط تأمین اجتماعی پرداخت می‌شود | قابل استفاده قبل از زایمان نیز هست. |
| مرخصی پدر پس از تولد نوزاد | ۲ هفته | دارد | فقط در برخی شرکت‌های خصوصی و با تأیید کارفرما امکان‌پذیر است. |
| مرخصی حج | ۱ ماه برای یک‌بار در عمر | دارد در صورت داشتن مرخصی ذخیره | در صورت نداشتن ذخیره، باید بدون حقوق باشد. |
| مرخصی بدون حقوق | تا ۲ سال، قابل تمدید برای تحصیل | ندارد | قرارداد کار به حالت تعلیق درمی‌آید. |
| مرخصی پاس شیر | ۱ ساعت در روز تا سن ۲ سالگی نوزاد | دارد | فقط برای مادران شیرده مجاز است. |
آیا مبلغ مرخصی به ورثه کارگر تعلق می‌گیرد؟
بله، در صورت فوت کارگر، مرخصی‌های ذخیره‌شده و استفاده‌نشده وی به‌عنوان یکی از مطالبات قانونی، قابل پرداخت به ورثه است. این مبلغ بر اساس حقوق روزانه کارگر محاسبه می‌شود و در صورتی به ورثه پرداخت می‌شود که:
- کارگر دارای مرخصی ذخیره‌شده باشد؛
- مراحل قانونی انحصار وراثت طی شده باشد؛
- ورثه قانونی یا قیم آن‌ها به‌طور رسمی مشخص شده باشند.
در غیر این صورت، مبلغی بابت مرخصی به ورثه تعلق نمی‌گیرد.
همچنین در شرایطی مانند از کارافتادگی، بازنشستگی یا تعطیلی کارگاه، مرخصی‌های ذخیره‌شده کارگر به‌عنوان بخشی از مطالبات نهایی محاسبه و به خود او پرداخت می‌شود.
نکته مهم این است که پرداخت مبلغ مربوط به مرخصی، به‌صورت جداگانه انجام نمی‌شود، بلکه در کنار سایر مطالبات کارگر از جمله سنوات، حقوق معوقه و مزایا محاسبه شده و به‌صورت یکجا پرداخت می‌گردد.
بدون دیدگاه